In de hartspieren zitten 40.000 neuronen die in staat zijn om emoties 50 tot 60 keer krachtiger te controleren dan die door de hersenen worden beheerd. De sleutel tot emotionele intelligentie zou de relatie tussen het hart en het emotionele brein (limbisch systeem) zijn [Butnariu 2019]. De communicatie tussen het hart en de hersenen, wordt ook in verband gebracht met de cognitieve en emotionele functie en het zelfregulerend vermogen. Zelf opgewekte positieve emoties vergroten de samenhang in lichamelijke processen, en dit komt tot uiting in het ritmepatroon van het hart. Deze verschuiving in het hartritme speelt op haar beurt een belangrijke rol bij het faciliteren van hogere cognitieve functies, het creëren van emotionele stabiliteit en het vergemakkelijken van staten van kalmte [Rolling McCraty 2014].
Mensen die veel stress ervaren (en/of al in een burn-out zitten) hebben vaak een te hoge ademhalingsfrequentie en hartslagfrequentie [Philippe Boudreau 2013]. Dit komt voornamelijk voort uit stress in het hoofd en resulteert in lichamelijke problemen.
Het hart ligt in de longen en daarom zijn deze onlosmakelijk met elkaar verbonden. Het is dan ook zeer nuttig en zelfs zeer van belang dat we hartritme-controle-technieken toepassen om onze emoties te controleren. Eén van de meest interessante maten hiervoor is de mate van variatie en coherentie van de hartslag en de controle hiervan vanuit ons zenuwstelsel.
HRV
Tussen ons hart en brein speelt bijzonder complexe en zeer belangrijke communicatie.
Snelle veranderingen in de HR (hartslag) worden beïnvloed door het ANS (autonoom zenuwstelsel). Het ANS werkt nauw samen met het hart en de longen. Langzame HR-veranderingen daarentegen, weerspiegelen lichamelijke schommelingen van lagere frequentie, zoals circadiane ritmes, slaapcycli, metabolisme, en veranderingen in lichaamstemperatuur en hormonale systemen.
Het autonome zenuwstelsel (ANS), dat de HR op korte termijn beïnvloedt, is onderverdeeld in twee verschillende componenten, namelijk het sympathische (SNS) en het parasympathische zenuwstelsel (PNS). Het lichaam kent twee soorten reacties: het SNS en het PNS. Het SNS wordt het ‘snelle reactiesysteem’ genoemd en zorgt ervoor dat je hart sneller gaat kloppen tijdens verhoogde activiteit en stressvolle toestanden. Het PNS heet het ‘ontspannen reactiesysteem’ en vertraagt de hartslag. Bij gezonde mensen werken deze twee systemen samen om het lichaam in balans te houden.
Ons hartritme schommelt dus voortdurend, wat betekent dat de tijdsintervallen tussen elke hartslag steeds veranderen. De mate van deze variabiliteit in ons hartritme wordt Heart Rate Variability (HRV) genoemd. HRV geeft ons een cruciaal inzicht in onze veerkracht en vitaliteit, maar ook in hoe we ons op een bepaald moment voelen. Studies hebben aangetoond dat het hart gevoelig reageert op verschuivingen in emoties; deze verbinding kan worden gemeten door het beoordelen van de zogenaamde Hartcoherentie, een maatstaf voor het bepalen van de mate van harmonie binnen onze HRV.
HRV en bloeddruk
Het Autonome Zenuwstelsel is dus in belangrijke mate verantwoordelijk voor veranderingen in de hartslag. Baroreceptoren, die helpen om de bloeddruk stabiel te houden, beïnvloeden ook de hartslag. Bij een verhoging van de bloeddruk reageren de baroreceptoren om de HR te verlagen en de diameter van de bloedvaten te vergroten, waardoor de bloeddruk weer normaal wordt. Het tegenovergestelde effect wordt waargenomen wanneer de bloeddruk daalt. Dit vermogen van het lichaam om de bloeddruk te regelen wordt baroreflex genoemd. Hoe sterker de baroreflex, hoe vaker onze hartslag wordt aangepast om de bloeddruk op een stabiel niveau te houden. Een sterkere baroreflex gaat dus gepaard met een grotere HRV. HRV is dan ook niet voor niets één van de meest interessante parameters voor vitaliteit.
Volgens de Heart Rate Coherence Hypothesis bevat een patroon en de mate van regelmaat in de veranderingen in de hartslag van slag tot slag, informatie op langere tijdschalen die van invloed kunnen zijn op iemands cognitieve vermogens en emotionele ervaringen. Het is hiermee een maat van aanpassingsvermogen van een persoon aan variërende omstandigheden en bijvoorbeeld ook aan weerbaarheid tegen stress.
Ademhaling ter verlaging van stress en verhoging van coherentie
In verschillende studies is aangetoond dat de HRV-niveaus voorspellend zijn voor individuele verschillen in prestaties bij taken waarvoor de prefrontale structuren moeten worden gebruikt. Denk hierbij aan intensieve en mogelijk stressvolle activiteiten waar het brein in het Beta ritme functioneert. Grotere en hogere HRV voorspelt optimale prestaties en kleinere en lagere HRV zal dan het voorteken zijn van verminderde prestaties.
HRV wordt het meest ideaal door een ademhalingstechniek toe te passen van 0,1 Hz ofwel 6 slagen van in- en uitademen per minuut. De ademhaling die het meest tot coherentie leidt is door 5 seconden helemaal diep door de neus in te ademen en in 5 sec volledig uit te ademen door de mond. [Tam Pham 2021] Rolling McCraty 2014]. Interessant om op te merken is dat dit ritme overeenkomstig is met de onderste regio’s van het brainwave spectrum, de Delta golven.
Samengevat
Verminderde en dus lage HRV wordt in het algemeen in verband gebracht met verminderde vitaliteit, verminderde weerbaarheid tegen stress en tot verhoogde morbiditeit. Omgekeerd wijst een grotere en hoge HRV gewoonlijk op een goede gezondheid en weerbaarheid en hoge veerkracht. Slapen, optimale voeding en ademhalingstechnieken kunnen gebruikt worden om de HRV te verhogen.