Les 3 De acht stappendans van Oplossingsgericht Coachen

Een compleet coaching gesprek volgens het Oplossingsgericht Coachen kent de volgende acht stappen:

1. Contact leggen:
De motor van verandering is een goede werkrelatie. Aandacht en interesse voor de persoon en diens werk is de basis voor verdere samenwerking.
Het klinkt zo vanzelfsprekend maar in het eerste contact kun je al een bron van mogelijkheden en aanknopingspunten ontdekken die in een later stadium van groot belang kunnen zijn. Deze verhalen gaan ook niet over problemen maar vaak over mogelijkheden.

2. Context verhelderen en problemen onderkennen:
Bij deze stap kijk je met jouw cliënt naar het probleem en de context waarbinnen het zich afspeelt zonder dat je uitgebreid aandacht besteedt aan de oorzaak van het probleem. ‘Wat is de kern van het probleem, waarbinnen speelt zich dat af, en hoe hindert dit probleem jou op dit moment?’. Problemen vormen een belangrijk startpunt bij Oplossingsgericht werken. Soms denken mensen dat Oplossingsgericht werken een positieve veranderbenadering is (klopt!) en dat zij daarom geen aandacht moeten besteden aan problemen (klopt niet!). Het onderkennen van problemen is belangrijk. Aandacht besteden aan waar je last van hebt verschaft motivatie om de situatie te veranderen en is daarom nuttig. Maar de manier waarop je er aandacht besteed is cruciaal. Bij Oplossingsgericht werken besteed je aandacht aan wat het probleem is en hoe je er binnen een gegeven situatie last van hebt. Maar daar houdt het dan ook mee op. Er komt geen verdere analyse of diagnose van het probleem aan te pas. Waarom niet? Omdat het vaak onmogelijk is om dé oorzaak te vinden. In plaatst daarvan vind je vaak meer en meer oorzaken. Dit komt doordat de meeste problemen samengesteld van karakter zijn. Oplossingen zijn ook meestal niet direct verbonden aan de oorzaken van problemen. De oorzaken van een probleem kennen betekent niet noodzakelijkerwijs dat je ook een oplossing zult vinden die werkt.

3. Doelen formuleren of succes beschrijven:
Wanneer je (samen) hebt vastgesteld wat het probleem is, dan kun je als coach vragen wat je cliënt in plaats van het probleem zou willen hebben. Het is belangrijk om te begrijpen dat een doel niet simpelweg de afwezigheid van een probleem is. Bijvoorbeeld, wanneer een werknemer ontevreden met zijn werk is, vraag hem dan wat hij in plaats daarvan zou willen doen.

De gewenste situatie wordt in gedragstermen omschreven. Als coach kun je hierbij helpen door vragen te stellen als
“Wat zou er anders zijn als het probleem opgelost is?”
En: “Hoe zou je je gedragen als je je doel bereikt hebt?”
Of “Wat wil je dat er in de plaats komt van het probleem?”
“Wat voor succes zoek je?”
“Hoe ga je merken dat het succes er is?”
“Wat zal er dan beter of anders gaan?”
“Hoe zal je je dan anders gedragen?”

4. Resources ontdekken:
De aanleiding voor een cliënt om hulp te zoeken bij een coach is vaak dat betrokkene niet meer in staat is zijn eigen resources of hulpbronnen te gebruiken. De oplossingsgerichte coach stelt vragen die de cliënt helpt opnieuw toegang te krijgen tot zijn resources. Iedereen heeft zo zijn eigen sterke punten; iets waar je goed in bent, wat je al kan, waar je trots op bent, wat goed voelt. Dit is de bron voor jouw cliënt om uit te putten. Dit zijn de resources die beschikbaar zijn, om mogelijkheden die zich voordoen om te zetten in gedrag. Wat werkt goed, wellicht in andere omstandigheden? Wat werkt ondanks de problemen? In de kennismaking met de cliënt stroomt het vaak al van de aanwezige resources. Allemaal hulpmiddelen die kunnen worden ingezet bij het oplossen van het probleem.

5. Positieve uitzonderingen identificeren en analyseren:
Geen enkel probleem doet zich voortdurend en op dezelfde wijze voor. Dit moment is een illustratie van het Oplossingsgericht werken. In het benoemen en ontdekken van uitzonderingen schuilt een begin van de oplossing. De switch van probleem denken naar oplossingsgericht denken wordt in dit stadium voelbaar duidelijk.
Behulpzame vragen zijn: “Wanneer deed het probleem zich niet voor of minder voor?” “Beschrijf de situatie: wat was er anders?”

Een basisaspect van Oplossingsgericht werken is dat geen enkel probleem constant optreedt. Er zijn altijd uitzonderingen op het probleem. En deze uitzonderingen vormen de sleutel tot het vinden van oplossingen voor het probleem.

Een voorbeeld: wanneer twee collega’s een slechte werkrelatie hebben, dan zoek je naar positieve uitzonderingen op dit probleem. Je zou bijvoorbeeld kunnen vragen: “Wanneer was de werkrelatie tussen jullie beter, of in ieder geval minder slecht?” Vervolgens zoem je in op deze positieve uitzonderingssituatie door te onderzoeken welke gedragingen en omstandigheden het mogelijk hebben gemaakt dat deze situatie destijds beter was. En dan probeer je deze gedragingen en omstandigheden opnieuw te creëren. “Wat veroorzaakte dit succes?” “Wat was jouw bijdrage aan het succes?” “Hoe deed je dat?”

6. Complimenteren:
Complimenteren is van groot belang teneinde de eigenwaarde van de cliënt in elk afzonderlijk moment van het oplossingsgericht proces te versterken. Het stimuleert de samenwerking, vergroot het vertrouwen en verlegt de aandacht van problemen naar oplossingen. In elke stap van het proces, of dat nu de beschrijving van het probleem is of het nadenken over succes en het benoemen daarvan; vanwege de prestatie daarvan is het een compliment waard. Vaardig complimenteren is een belangrijke bekwaamheid van de coach bij het construeren van het oplossingsgerichte proces.

7.  Schalen:
Het ‘Werken met schalen’ is feitelijk de techniek van het Oplossingsgericht coachen. Hierbij wordt gewerkt met schalen van 1 (het probleem op z´n ergst) tot 10 (de doelen zijn naar tevredenheid gerealiseerd). Deze techniek wordt hierna toegelicht.

8. Toekomstgerichtheid:
Toekomstprojecties over hoe het eruit zal zien als het probleem zich niet of in mindere mate voordoet helpt de cliënt de oplossing die hij voor ogen heeft te visualiseren. Een techniek die vaak door oplossingsgerichte coaches wordt toegepast is de zgn. ‘Wondervraag’. De cliënt wordt gevraagd in detail te beschrijven hoe de situatie zou zijn als een wonder zou hebben plaatsgevonden en de huidige problemen zouden zijn opgelost. De cliënt uitnodigen om zijn of haar situatie te visualiseren zonder het probleem heeft vaak een verbazingwekkend sterk effect. Het geeft energie, verschaft hoop op een betere toekomst en start een positieve kettingreactie.

Een belangrijk onderdeel in dit stadium van Oplossingsgericht werken is om kleine stapjes vooruit te zetten in plaats van grote sprongen. Waarom is dat? Er zijn verschillende redenen. Ten eerste: het is vaak veel makkelijker om de motivatie te vinden om een kleine stap te nemen dat een grote stap. Mikken op een grote stap leidt te vaak tot helemaal niets doen. Ten tweede: kleine stappen leiden vaak tot het op gang brengen van grotere veranderingen. Kleine stapjes werken het best en hoe meer je vastzit in je probleem, hoe kleiner de stap moet zijn.